ضعف اینترنت یا فیلترینگ؟ - مجله 90 جعبه

به گزارش دنیای اقتصاد، آن ها معتقدند افت کیفیت ارتباطی در ماه های اخیر ممکن است به اقداماتی مرتبط باشد که با هدف اعمال سیاست های تازه فیلترینگ بر شبکه اعمال می شوند و خود را در قالب طولانی شدن زمان بارگذاری صفحات یا بروز خطا، به کاربر نشان می دهند.

تا سال ها تعبیر فیلترینگ برای کاربر ایرانی، مشاهده صفحه پیوند ها در پاسخ به جست وجوی یک صفحه یا آدرس اینترنتی بود. اما به نظر می رسد این مورد نیز از تکامل حاصل از گذر زمان بی نصیب نمانده و حالا خود را در قالب تازهی نشان می دهد که کاربر از آن با عنوان اختلال اینترنتی و افت کیفیت اینترنت یاد می نماید.

برخی کارشناسان شبکه معتقدند که اختلالات مدت اخیر اینترنت کشور چیزی فراتر از مسائل زیرساختی است و حتی در برخی از خطا های دریافتی، رد پای شماری از فناوری های چینی مشاهده می گردد. این تنها مورد عجیبی نیست که این مدت فکر کارشناسان این حوزه را مشغول نموده و مشاهدات دیگری مانند نمایش آی پی آلمان برای کاربران ایرانی و... نیز از سوی فعالان این حوزه گزارش شده است که مجموع آنها، از احتمال ایجاد برخی اختلال های عمدی در دسترسی کاربران حکایت دارد.

برآورد درباره اختلالات عمدی

همزمان با اینکه وزارت ارتباطات درگیر و دار اعطای 200 گیگ اینترنت هدیه به خبرنگاران است، کاربران شبکه اینترنت کشور افت قابل توجهی را در کیفیت ارتباطی خود شاهد هستند. افتی که گاهی محدود به کندی عملکرد برخی پلتفرم های شبکه های اجتماعی است و گاهی نیز با قطعی های مکرر یا نمایش خطا در پاسخ درخواست های جست وجو مشاهده می گردد.

اگرچه در تمام این مدت و با وجود انتقاد گسترده ای که کاربران از وضع موجود ابراز می نمایند، وزارت ارتباطات هیچ اظهارنظر خاصی ارائه ننموده است، اما بسیاری از کارشناسان شبکه و فعالان حوزه فناوری اطلاعات، برآورد هایی را درباره احتمال عمدی بودن این اختلالات مطرح می نمایند. برخی از این کارشناسان معتقدند که حتی ردپایی از برخی فناوری های فیلترینگ چینی در شبکه مشاهده می گردد و علت بسیاری از خطا های دیگر نیز هنوز برای آن ها مبهم است.

سعید سوزنگر، از کارشناسان فناوری اطلاعات در تشریح وضع موجود اینترنت کشور می گوید: استدلال ما این است که اختلالات اخیر، می تواند شکل تازهی از فیلترینگ باشد که به نظر می رسد به صورت کاملا ساختاریافته در حال پیاده سازی بر شبکه اینترنت کشور است.

وی در تشریح این استدلال می گوید: دقت کنید که مدت هاست صفحه مشهور پیوند ها که به عنوان نمادی از فیلتر بودن برای کاربران نمایش داده می شد به مقدار قبل مشاهده نمی گردد، اما مواردی مانند ایجاد سیاهچاله و روش های مختلفی که مثلا ممکن است باعث طولانی شدن زمان بارگذاری صفحه، نمایش پیغام خطای 403 یا Certificate گردد، مانع دسترسی کاربران به برخی صفحات خاص می گردد.

این کارشناس شبکه با تاکید بر اینکه هنوز سیستم متمرکزی برای این امر شکل نگرفته و به نظر می رسد انواع مختلفی از تست ها در حال اجرا شدن است می گوید: در آنالیز شبکه طی دو، سه ماه اخیر که اختلال ها به اوج خود رسیده اند، مشاهده می گردد که هر هفته نوع متفاوتی از اختلال در شبکه به وجود می آید که می تواند نشان دهنده این باشد که روش های مختلفی برای کنترل شبکه در حال پیاده سازی است. در مدت اخیر برخی از این روش ها بعد از مدتی متوقف شده اند و برخی دیگر اصلاح و گاهی تقویت شده اند.

وی در نهایت تاکید می نماید که در حقیقت هیچ کس الان نمی تواند به قطعیت بگوید چه اتفاقی در شبکه اینترنت کشور در حال وقوع است، اما مسلم است که هر هفته انواع خاصی از روش ها بر شبکه ارتباطی پیاده سازی و تست می گردد که منشأ بخش اعظم اختلالات اخیر هستند.

مشاهده سرتیفیکیت های جعلی در شبکه

این کارشناس فناوری اطلاعات، در بخش دیگر صحبت های خود، از وجود برخی سرتیفیکت های جعلی در شبکه اطلاع داد که می تواند به ربایش اطلاعات کاربران منجر گردد.

وی می گوید: این پدیده به خصوص در آن مقطع زمانی مشاهده شد که اختلالات گسترده ای در شبکه ایجاد شده بود و آتش سوزی یک حوضچه مخابراتی به عنوان علت امر مطرح شد. سوزنگر در تشریح اینکه این سرتیفیکیت های جعلی چه هستند و چه می نمایند، می افزاید: یک سرتیفیکیت عملا در شبکه، تونل امنی ایجاد می نماید که اطلاعات یک کاربر بتواند بدون آسیب و مشاهده به وسیله دیگران از شبکه عبور کند.

به عبارت دیگر، زمانی که یک وب سایت به صورت HTTP باز می گردد، میان کاربر و سرور رابطه امنی وجود ندارد و پاکت های داده به صورت کاملا معین منتقل می نمایند. اما زمانی که از HTTPS استفاده می گردد، میان کاربر و سرور یک تونل امنی ایجاد می گردد که از سرقت داده و مشاهده اطلاعات کاربر به وسیله یک شخص ثالث جلوگیری می گردد.

وی ادامه می دهد: در ساعات اولیه بروز آن حادثه که منجر به اختلال در شبکه اینترنت کشور شد، ما خطایی را مشاهده می کردیم که از قرار گرفتن یک سرتیفیکیت مجهول در جهت داده های ما حکایت داشت. این درحالی است که ما اساسا از چنین سرتیفیکیتی استفاده نمی کردیم و به صورت جعلی به جای درخواستی که ما ارسال می کردیم مشاهده می شد. وی معتقد است که مشاهدات وی و شمار دیگری از متخصصان شبکه از به کار رفتن یک فناوری چینی در ایجاد این سرتیفیکیت های جعلی حکایت دارد.

سوزنگر در تشریح آسیبی که وجود این سرتیفیکیت های جعلی در جهت ارتباط کاربران ایجاد می نماید، می گوید: با حضور برخی میدل باکس ها در جهت ارتباط کاربر (که ابزار هایی برای پی بردن به اطلاعات ارتباطی کاربر هستند)، زمانی که یک کاربر فرضی مثلا درخواستی را به گوگل ارسال می نماید، این میدل باکس ابتدا درخواست را می گیرد و ارتباط اصلی با گوگل را قطع می نماید. سپس یک درخواست شبیه سازی شده را خود به سمت گوگل ارسال می نماید و در نهایت با دریافت پاسخ از گوگل و پیش از آنکه پاسخ درخواست را به کاربر برگرداند، کاملا محتوای آن را مشاهده می نماید.

وی تصریح می نماید: این ابزار ها در نهایت می توانند تصمیم بگیرند که پاسخ را به کاربر تحویل دهند، یا آن را به یک سیاهچاله بیندازند یا مثلا زمان دریافت آن را طولانی نمایند. اما آنچه مهم است آن است که کاربر اصلا متوجه نخواهد شد که این یک درخواست شبیه سازی شده از درخواست اصلی خود اوست. سوزنگر معتقد است که در زمان بروز آتش سوزی حوضچه مخابراتی، صد ها کاربر چنین خطایی را در شبکه ارتباطی خود مشاهده کردند که معین نیست منشأ این اختلال از کجاست.

کندی برخی شبکه های اجتماعی

افت سرعت بارگذاری صفحات و ارسال پیغام ها در شبکه های اجتماعی مختلف، حتی آن هایی که فیلتر نشده اند - مانند اینستاگرام و واتس اپ- از دیگر مسائلی است که کاربران ایرانی در این روز ها تا حد زیادی در مقاطع مختلفی از روز شاهد آن هستند.

وحید کمانی از دیگر کارشناسان حوزه فناوری اطلاعات با اشاره به اینکه همین مشکل نیز می تواند ناشی از یک اختلال عمدی باشد، می گوید: این موضوع چیز تازهی نیست و پیش تر نیز در مسدودسازی برخی پلتفرم ها مانند وایبر از آن استفاده شد. در این حالت، بدون آنکه آن پلتفرم فیلتر گردد، جهت ارتباطی داده های آن را به قدری محدود می نمایند که درخواست های زیادی مجبور باشند از یک جهت ارتباطی کوچک و کم ظرفیت عبور نمایند و این باعث می گردد بدون فیلتر شدن یک پلتفرم، کیفیت ارتباط به پایین ترین حد ممکن برسد.

کمانی می گوید: اگرچه گاهی گمان می رود که این مشکل در عمل به علت کندی اینترنت یا کمبود پهنای باند است، اما واقعیت می تواند این باشد که داده راهی برای عبور ندارد و در صف اجباری قرار گرفته است.

همزمان با تداوم انواع اختلال هایی که کاربران هنگام کار با پلتفرم های مختلف خصوصا شبکه های اجتماعی خارجی با آن روبرو هستند، تعداد زیادی از فعالان آی تی در توییتر، از تونل شدن برخی درخواست ها به سرور های آلمان اشاره نموده اند که معین نیست علت آن چیست و چرا کاربری که بدون استفاده از وی پی ان، از داخل کشور در حال فعالیت است، با آی پی آلمان به نمایش در می آید.

مشاهده شرایط ارتباطات اینترنتی کشور در دیتاسنتر های مختلف ایران و دنیا به وسیله رادار آروان نیز از وجود اختلالات متعدد، خصوصا در توییچ حکایت دارد.

اگرچه مدیران ارتباطی کشور بار ها بر لزوم توسعه شبکه ملی اطلاعات برای بهبود کیفیت ارتباطی تاکید می نمایند، هفته گذشته حتی عملکرد شمار زیادی از سرویس های الکترونیکی داخلی اعم از تاکسی های اینترنتی با اختلال روبرو شد. با وجود آنکه افزایش سهم اقتصاد دیجیتال از فراوری ناخالص داخلی بار ها مورد تاکید سیاستگذاران کشور بوده است، اما هنوز کسب وکار ها و کاربران، از یک ارتباط پایدار، با ثبات و باکیفیت برخوردار نیستند و هر روز حواشی مختلفی فکر کاربران را درگیر می نماید.

همزمانی این اختلال ها با مطرح شدن طرحی موسوم به صیانت، نگرانی کاربران را بیش از پیش برانگیخته است. هرچند نمایندگان مختلف مجلس بار ها در مصاحبه هایی تاکید نموده اند که هنوز طرحی با عنوان صیانت به تصویب نرسیده که بخواهد بر اینترنت تاثیر خاصی بگذارد، اما اضطراب احتمال اجرای چنین طرحی کاربران ایرانی را تحت تاثیر قرار داده است.