کویر نمک بجستان؛ دومین پلایای ایران - مجله 90 جعبه

خراسان رضوی علاوه بر حرم مطهر رضوی، جاذبه های ناشناخته دیگری نیز دارد؛ از جمله کویر بجستان که در جنوبی ترین نقطه این استان قرار گرفته است. این کویر دومین پلایای طبیعی ایران به شمار می رود؛ در واقع، به حوضچه رسوبی با تبخیر بالا، پلایا می گویند. هرساله با توجه به مقدار بارندگی، دریاچه کویری ظاهر می شود که بیشتر املاح آن نمک خوراکی است. پس از خشک شدن دریاچه، کریستال های نمک و رسوب های زمین، اشکال شگفت انگیزی می سازند که جهانگردان را به خود جذب می نمایند.

با توجه به مطالعه های صورت گرفته و به گفته مورخان، بجستان را سام نریمان ساخته است. واژه بجستان یا بغستان (سرزمین ایزد) نشان می دهد که قدمت این شهر به قبل از زرتشت برمی شود. این شهر در دوره قاجاریه نیز از نظر تجارت بسیار پررونق بوده و راه ها و رباط های زیاد آن، گواه این امر است.

مسیر دسترسی به کویر بجستان

کویر بجستان در جنوب استان خراسان رضوی و شهرستان بجستان، در شمال کویر مرکزی ایران، در ناحیه گرم و خشک و بیابانی، واقع شده است.

اگر می خواهید با اتوبوس به این کویر سفر کنید، از ترمینال مشهد به راحتی می توانید به بجستان بروید. در صورتی هم که قصد سفر با خودروی شخصی را دارید، از مسیرها زیر به این کویر خواهید رسید:

• تهران، سبزوار، بردسکن، بجستان
• زاهدان، بیرجند، بجستان
• مشهد، تربت حیدریه، بجستان

شهرستان بجستان ایستگاه قطار هم دارد که در مسیر مشهد به زاهدان قرار گرفته است.

اگر در پی تور مناسب برای کویرگردی هستید، تور کویر مورد نظر خود را در خبرنگاران می توانید جستجو نموده و از فروشنده های معتبر همکار به راحتی تهیه کنید.

کویر بجستان به دو بخش کویر شنی یا ریگزار در شمال شرق و کویر نمکی در شمال غرب بجستان تقسیم می شود.

کویر نمکی بجستان

کویر نمک بجستان یا پلایای بجستان در چهار کیلومتری شمال شرقی روستای منصوری قرار گرفته است که در دی ماه سال 1393 به ثبت ملی رسید. این کویر به طور میانه حدود 803 متر از سطح دریا ارتفاع دارد و وسعت آن در فصل خشک، حدود 3,725 کیلومتر مربع است.

در ماه های کم بارش تیر و مرداد که تبخیر سطحی دریاچه زیاد است، قطر لایه های نمکی متشکل از نمک های مختلف می تواند به یک متر نیز برسد. در زیر این قشر نمکی، لایه ای گِلی و چسبنده وجود دارد. گاهی گودال های آب نمکی در زیر این لایه ها تشکیل می شود که تماشا آن خالی از لطف نیست. در بعضی نقاط با خشک شدن لایه های گلی، حفره های خاص و عجیبی در سطح کویر به وجود می آید که باعث می شود جهانگرد با راه رفتن روی آن ها، تجربه خاصی را برای خود رقم بزنند.

در قسمت مرکزی کویر که عمق و تراکم املاح بیشتر است، ارتفاع دیواره ها به یک متر هم می رسد؛ به همین خاطر آن را کویر سیاه می نامند. از جاذبه های این کویر می توان به دیواره های نمکی اشاره نمود که بر اثر خروج املاح تیره رنگ خاک، تشکیل می شوند. مردم محلی گاهی اوقات به آن ها، نمک سیاه نیز می گویند. متاسفانه در سال های اخیر بعضی از جهانگردان ناآگاه، روی این دیواره ها یادگاری نوشته و آتش روشن نموده اند.

کویر شنی بجستان

کویر شنی (رملی یا ریگزار) بجستان در شمال شرق شهر یونسی است که قدمت آن به دوران سوم و چهارم زمین شناسی می رسد.

ساکنان شهر یونسی معتقدند که در این نقطه از زمین، یونس پیامبر را نهنگ بلعید. به همین منظور، مقبره ای منتسب به حضرت یونس در آنجا بنا شده و با توجه به اینکه ایران حدود 300 میلیون سال پیش زیر آب بوده، این روایت به واقعیت نزدیک است. وجود رسوب های لایه ای و فسیل های ماهی که در پارک ملی کویر کشف شده اند، گواهی می دهند زمانی تمام کویرهای ایران زیر دریا بوده اند.

شهر یونسی و روستاهای اطراف آن، قدمت تاریخی دارند و جاذبه های آن ها فقط به رمل های شنی محدود نمی شود. قرار گرفتن این روستا در مسیر جاده ابریشم باعث ایجاد کاروان سراهای تاریخی و بناهای متعددی شده است.

خاصیت آهکی زمین های منطقه، غارهای بسیار خاص و شگفت انگیزی را به وجود آورده است. رودخانه های کال شور، کال نمکی و کال شش طراز نیز به این چاله بزرگ کویری می ریزند.

پوشش گیاهی

کویر نمکی به دلیل قلیایی بودن، تقریباً فاقد پوشش گیاهی است؛ به جز اندکی گیاه که در حاشیه رود روییده اند. از جمله گیاهان کویر می توان به اشنان، علف شور و گز اشاره نمود که در برابر شوری آب مقاوم هستند؛ اما در کویر شنی و حاشیه آن، درمنه، گز و جنگل تاغ با پوشش قابل توجهی دیده می شود.

اقامت

برای تماشا زیبایی های کویر می توانید به اقامتگاه های بوم گردی روستاهای مزار، یونسی، رباط فخرآباد با معماری سنتی و غذاهای خراسانی، سری بزنید. این اقامتگاه ها هم زیبا و مجهز هستند و هم در تمام فصول سال، راهنمای محلی دارند.

سایر جاذبه های جهانگردی

• در سفر بهبجستانو کویرش، لذت تماشا آسمان شب را از دست ندهید که تجربه بی نظیری را به شما هدیه می نماید.
• منطقه ییلاقی سیاه کوه هلالی، از یک سو به کویر و از سوی دیگر به کوه های مرتفعسیاه کوهختم می شود.پوشش گیاهی سیاه کوه شامل زیره یسیاه،کاکوتی، رازیانه و درختان بنه، انجیر، تاغ و زرشک است.
• منطقهحفاظت شدههلالی، زیستگاه جانورانی چون آهو، کل و بز، قوچ و میش، سمور و گربه وحشی است.
• تنگه نسترن، بوستان طبیعی نوبهار، دره آهنگ، باغ سلیم مزار و سدسریرِ،از تماشای های طبیعی منطقه هستند.
• مجموعه غارهای بلور باکریستال هایمرمرنوک تیزافقی و درخشش زیبا،ازغارهای خاص و تماشای منطقهبه حسابمی آیند.

• کاروانسرای عباسی در روستای قاسم آباد شهر یونسی مربوط به دوره صفویه می شود و بادگیرهای بلندش، معماری کویری را در خودجای داد ه اند. این کاروان سرا به ثبت ملی ایران نیز رسیده است.
• مسجد جامعبجستانبه دوره تیموری تعلق دارد و جزوآثار ملیثبت شده محسوب می شود.
• رباط فخرآباد با معماری رباط های ایرانی،مربوطبه دوران قاجار است.

• پل تاریخی یونسیبا طاق و آبراه های متفاوت مربوط به دوره صفوی بوده و روی رودخانه یکال شور ساخته شدهاست.
• حوض انبار قدیمی، رباط زین آباد، مسجد مزار که در خاک های فشرده تپه حفر شده، قلعه دختر بر فراز کوه و... سایر تماشای های این منطقه هستند که بیشتر آن ها به ثبت ملی رسیده اند.

برترین زمان بازدید از بجستان

در ماه های پر آب یعنی از اواخر شهریور تا خرداد سال بعد، حوضچه های نمک پر از آب می شود و به دلیل لایه های گلی کف، امکان ورود به حوضچه ها وجود ندارد؛ اما اگر بارش ها زیاد نباشد، می توان با همراهی افراد آشنا به منطقه، منظره ها زیبایی از حاشیه حوضچه ها را مشاهده کرد. این افراد باعث می شوند که بازدید از این منطقه، بهتر و مجذوب کننده تر شود. از آنجا که در ما ه های خرداد و شهریور، گرمی هوا کمتر است و حوضچه ها هنوز به گل ننشسته اند، پس برترین زمان برای تماشا این جاذبه به شمار می روند.