آموزش مجازی گران تر از آموزش حضوری است، ضرورت استفاده از آموزش تلفیقی - مجله 90 جعبه

دکتر سیدسعید هاشمی، رییس دانشگاه علم و فرهنگ در تبادل نظر با خبرنگاران، ضمن تشریح عملکرد این دانشگاه طی یک سال گذشته و از آغاز همه گیری بیماری کووید 19 در کشور گفت: از اسفند سال 1398 و همه گیری این بیماری در سطح کشور و سایر نقاط جهان، کشورها با بحران های متعددی در حوزه های مختلف روبرو شدند که یکی از اصلی ترین بحران ها در حوزه آموزش عالی بود. به جهت اینکه فرهنگ حاکم بر مجموعه های آموزش عالی در ایران، آموزش به شکل حضوری است، قطعاً این موضوع (همه گیری بیماری) چالشی را برای دانشگاه های کشور، همانند بسیاری از دانشگاه های سراسر جهان ایجاد کرد.

رییس دانشگاه علم و فرهنگ خاطر نشان کرد: نخستین مسئله ای که دانشگاه علم و فرهنگ و سایر دانشگاه ها با آن روبرو شدند، فراهم نبودن زیرساخت های لازم برای آموزش های مجازی بود. هرچند در برنامه ها و اهداف پنج ساله دانشگاه تا سال 1404، این موضوع مورد توجه قرار گرفته بود که در خوشبینانه ترین حالت، 20 درصد آموزش ها به شکل مجازی انجام شوند و زیرساخت هایی برای این منظور آماده نموده بودیم، اما بروز غیرمنتظره این بیماری و تبدیل ناگهانی کل آموزش عالی به شکل مجازی باعث شد تا با مسائل متعددی روبرو شویم و البته بسیار خوشحالیم که توانستیم به خوبی بر این مسائل غلبه کنیم و کمترین وقفه در برگزاری کلاس ها را داشته باشیم.

دکتر هاشمی اضافه نمود: برای عملیاتی کردن آموزش های مجازی، به سرعت گروهی در مجموعه دانشگاه شکل گرفت و همکاران بخش فناوری اطلاعات (IT) دانشگاه به یاری مجموعه آموزش و همه همکاران کوشش کردند تا زیرساخت های لازم برای آموزش مجازی دانشجویان را فراهم نمایند. تقریباً در یک فرایند زمانی دو هفته ای توانستیم زیرساخت های لازم را آماده کنیم و می توانیم ادعا کنیم جزو نخستین دانشگاه هایی بودیم که سیستم آموزش مجازی را راه اندازی کردیم و کلاس ها را از همان 14 فروردین 99 رسماً آغاز کردیم.البته از نیمه اسفند 1398 آموزش مجازی در دانشگاه آغاز شده بود و حتی در تعطیلات نوروز 1399 نیز کوشش ها برای راه اندازی و تکمیل سیستم آموزش مجازی ادامه پیدا کرد و در فرودین ماه توانستیم به ثبات نسبی در حوزه آموزش مجازی دست پیدا کنیم.

وی تأکید کرد: بخش دیگر مسائل مربوط به حوزه آموزش بود. زمانی که آموزش ها کاملاً به شکل مجازی و برخط (online) ارائه می شوند، دانشجو و استاد باید شیوه استفاده صحیح از این سیستم را فرابگیرند که جنس آموزش هر دو گروه متفاوت بود ولی این آموزش به صورت همزمان آغاز شد. به دلیل اینکه درصد اساتید حق التدریس نسبت به اساتید ثابت دانشگاه بالاتر بود، در زمینه آموزش این اساتید نیز با مسائلی روبرو بودیم که با تهیه فیلم های آموزشی و برگزاری دوره های آموزشی متعدد توانستیم این امر مهم را نیز با موفقیت انجام دهیم.

آموزش مجازی، ادبیات خاص خود را دارد

دکتر هاشمی گفت: ایراد جدی آموزش مجازی که البته شامل حال تمام مجموعه های آموزش کشور است، تبدیل شدن آموزش حضوری به آموزش مجازی با همان ادبیات است؛ یعنی نرم افزار ادوبی کانکت (Adobe Connect) جایگزین تخته سیاه کلاس حضوری شده است و محتوای درسی به صورت شفاهی و در قالب پاورپوینت به دانشجویان ارائه می گردد.

رییس دانشگاه علم و فرهنگ اضافه نمود: درحالیکه آموزش مجازی در جهان، ادبیات خاص خود را دارد و دانشگاه های ما به دلیل تجربه کم و تاحدودی اجباری نتوانسته اند در این زمینه عملکرد خوبی داشته باشند. قطعاً در طی این یک سال نتوانسته ایم به شکل مطلوب، انتقال دانش داشته باشیم که این موضوع روی سواد و یادگیری دانشجویان تأثیرات منفی خواهد داشت.

آموزش مجازی سختتر از آموزش حضوری است

دکتر هاشمی گفت: برعکس تصوری که دانشجویان دارند، آموزش مجازی در جهان گران تر از آموزش حضوری است، زیرا هزینه های دیگری مانند فراوری محتوا نیز اضافه شده است. حجم کاری که اساتید در آموزش مجازی برعهده دارند، بسیار بیشتر و سخت تر از آموزش حضوری است و بعضی اساتید در این زمینه دچار مشکل هستند. می توانیم بگوئیم که در این زمینه به نقطه ایده آل نرسیده ایم. آسیب شناسی لازم انجام و نظرات اساتید در این زمینه گرفته شده است، اما برای رفع مسائل به زمان بیشتری احتیاج داریم.

وی خاطر نشان کرد: فراوری محتوا به صورت متنی (پاورپوینت) چندان سخت نیست، اما فراوری محتوا به شکل فیلم آموزشی، زمان بر و پرهزینه است. فیلم های آموزشی هم احتیاج به بروزرسانی دارند، چراکه شتاب علم بسیار زیاد است؛ بنابراین این فیلم های آموزشی نهایتاً یک یا حداکثر دو ترم کاربرد دارند و باید مجدداً بروزرسانی و بازفراوری گردد.

رییس دانشگاه علم و فرهنگ اضافه نمود: تا به امروز 280 فیلم آموزشی مختلف در محتوای کارگاهی و آزمایشگاهی در دانشگاه فراوری و کوشش شده تا حد امکان کیفیت کار را افزایش دهیم. اما در عین حال باید به این مسئله هم توجه داشته باشیم که 91 کد رشته در مقاطع تحصیلی مختلف (کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری) در دانشگاه داریم که هر کد رشته، واحدهای متعددی داشته و هر ترم حدود 700 استاد با دانشگاه همکاری می نمایند. فراوری محتوای اختصاصی برای این تعداد واحد درسی به سرمایه گذاری جدی احتیاج دارد.

دکتر هاشمی تأکید کرد: درصد بالایی از آموزش عالی در جهان نیز به شکل حضوری است و شاید کمتر از 10 درصد آموزش به شکل مجازی باشد. آموزش مجازی هیچ وقت نمی تواند جایگزین آموزش حضوری گردد و در بعضی از دانشگاه های کشورهای دیگر، آموزش مجازی به عنوان مکمل آموزش حضوری مورد استفاده قرار می گیرد.

آموزش باید تلفیقی از حضوری و مجازی باشد

وی اضافه نمود: شاید آموزش مجازی در بعضی رشته های خاص مثل مدیریت یا MBA قابل استفاده باشد، اما آموزش مجازی برای بعضی رشته ها به ویژه رشته های فنی- مهندسی، پزشکی یا هنر که احتیاجمند فعالیت های آزمایشگاهی، کارگاهی و مهارتی هستند، سخت و تاحدودی غیرممکن است. در دانشکده هنر و معماری دانشگاه واقعاً در بعضی رشته ها با مشکل روبرو شده ایم. به عنوان مثال، آموزش نقاشی به شکل مجازی بسیار سخت است. خاتمه نامه هم یک کار پژوهشی است و دانشجو باید کار میدانی و عملی انجام دهد که به صورت کتابخانه ای قابل انجام نیست. اینها مسائل و مسائلی هستند که در آموزش مجازی با آنها روبرو هستیم.

رییس دانشگاه علم و فرهنگ تأکید کرد: دوره بسیار سختی را پشت سرگذاشتیم، اما در عین حال تجربه های ارزشمندی به ویژه در حوزه آموزش مجازی کسب کردیم. شاید بتوان گفت که نگرانی و ترس از آموزش مجازی تاحدود زیادی رفع شده است و زیرساخت های لازم در این زمینه فراهم شده است؛ اما همچنان معتقدم که آموزش در آینده باید تلفیقی از آموزش حضوری و مجازی باشد تا کیفیت آموزش ارتقاء پیدا کند.

تعریف سناریوهای مختلف برای روبرو با شرایط متفاوت بیماری

دکتر هاشمی در پاسخ به انتقادهای دانشجویان درخصوص برگزار نشدن کلاس های کارگاهی و آزمایشگاهی گفت: در این زمینه حق با دانشجویان است. قطعاً با فیلم آموزشی نمی توان همه نکات را آموزش داد و مهارت های لازم را کسب کرد. در تابستان سال جاری (1399) که اوضاع بیماری تاحدودی تحت کنترل بود، به صورت فشرده و با رعایت تمامی پروتکل های بهداشتی، بعد از گذراندن مباحث تئوری، کلاس های کارگاهی و آزمایشگاهی را با تعداد محدود دانشجویان به شکل حضوری برگزار کردیم.

وی اضافه نمود: شرایط بیماری قابل پیش بینی نیست، بنابراین مجبور هستیم سناریوهای مختلفی را برای شرایط متفاوت بیماری تعریف کنیم. امیدواریم در سال جدید هم در صورت بهبود شرایط و با رعایت تمامی اصول و پروتکل های بهداشتی، این برنامه را پیگیری کنیم. یک مرکز فناوری دیجیتال در دانشگاه ایجاد نموده ایم که مرکز آموزش الکترونیک و مرکز فناوری اطلاعات (IT) دانشگاه در این مجموعه قرار دارند تا فعالیت ها به صورت منظم و سازمان یافته پیگیری گردد.

تأکید بر سنجش مستمر دانشجویان در طول ترم

دکتر هاشمی با اشاره به اهمیت سنجش سطح علمی دانشجویان در طول ترم تحصیلی گفت: یکی از موضوعاتی که به صورت جدی از ابتدا تا به امروز پیگیری نموده ایم، تأکید بر برگزاری مستمر امتحان در طول ترم تحصیلی بوده است. برای امتحان خاتمه ترم، نمره 15-10 در نظر گرفته شده و برای آزمون های طول ترم و فعالیت کلاسی نیز نمره 10 مشخص شده است.

وی اضافه نمود: مقایسه میانگین نمرات دانشجویان در طی این دو ترم با نمرات دانشجویان در زمان آموزش حضوری نشان می دهد که در این زمینه عملکرد خوبی داشته ایم. آزمون ها در فضای ال ام اس (Learning Management System) برگزار می شوند که از این طریق می توانیم عملکرد اساتید در برگزاری منظم آزمون ها را رهگیری کنیم.

کوشش برای حمایت از دانشجویان در شرایط همه گیری بیماری کووید 19

دکتر هاشمی تأکید کرد: هیچ وقت به خاطر نداشتن شهریه مانع از ثبت نام یا شرکت دانشجویان در امتحانات نشده ایم و کوشش نموده ایم به روش های مختلف از جمله تخفیف در شهریه، تقسیط شهریه و پرداخت وام، از دانشجویان حمایت کنیم. شرایط همه گیری بیماری کووید 19 مزید بر علت شد و شرایط را برای بعضی دانشجویان سختتر کرد. حوزه دانشجویی- فرهنگی دانشگاه را موظف به حمایت از دانشجویان در این شرایط کردیم و نخستین دانشگاه بودیم که تمهیدات ویژه ای را برای حمایت اقتصادی از دانشجویان در دوره کرونا اندیشیدیم.

اهمیت حضور جدی تر خیّرین برای حمایت از دانشجویان

وی اضافه نمود: بر این اساس حدود دو سال است که طرح مجیر را در دانشگاه راه اندازی نموده ایم تا خیّرین بتوانند در حوزه حمایت از دانشجویان احتیاجمند و پرداخت شهریه آنها، دانشجویان را همراهی نمایند. از زمان آغاز همه گیری بیماری، حدود یک هزار دانشجو در طرح مجیر ثبت نام نموده و خواهان دریافت یاری شده اند. این کار آغاز شده است و امیدواریم این طرح با جدیت بیشتری پیگیری گردد.

دکتر هاشمی خاطر نشان کرد: هرچند شهریه دانشگاه ها نسبت به شهریه مدارس غیردولتی به شکل معناداری کم است و نسبت به هزینه های موجود، قابل مقایسه نیست؛ با این حال بعضی دانشجویان در تأمین شهریه مشکل دارند و کوشش می کنیم از آنها حمایت کنیم. یکی از مباحثی که به صورت جدی پیگیری می کنیم، یاری به اشتغال دانشجویان است.

وی گفت: دانشگاه علم و فرهنگ مدعی است که دانشگاه نسل سوم و کارآفرین است. کوشش نموده ایم زمینه را برای راهنمایی دانشجویان در راستا فعالیت در کسب و کارهای موجود و درآمدزایی فراهم کنیم؛ به عنوان مثال، دانشکده گردشگری که عملکرد بسیار خوبی در زمینه گردشگری داشت و دانشجویان در این بخش بسیار فعال بودند؛ اما متأسفانه همه گیری بیماری کووید 19 این نظام را تحت تأثیر قرار داده است.

ازسرگیری مجدد تعاملات بین المللی

رییس دانشگاه علم و فرهنگ تأکید کرد: چند سالی است که در حوزه تعاملات بین المللی، کارهای خوبی با کشورهای اتریش، مالزی و چند کشور دیگر صورت گرفته است، اما متأسفانه شرایط همه گیری بیماری این حوزه را نیز تحت تأثیر قرار داد. در نیمه نخست سال 1399، به دلیل درگیر بودن به مسائل و مسائل داخلی، عملاً پرداختن به حوزه تعاملات بین المللی امکان پذیر نبود.

وی اضافه نمود: ابتدای سال 99 به حدی درگیر مسائل داخلی دانشگاه و مباحث آموزشی بودیم که عملاً امکان پرداختن به این بخش نبود. خوشبختانه از اواخر تابستان، پیگیری کارها به شکل مجازی از سرگرفته شد و وبینارهای متعددی برگزار گردید. البته علاوه بر بحث بیماری، با مشکل تحریم ها نیز روبرو هستیم که قطعاً بر تعاملات بین المللی اثرگذار هستند.

دکتر هاشمی خاطر نشان کرد: آموزش های مجازی در حوزه نانوتکنولوژی با بعضی کشورها مانند اتیوپی و کنیا را مدنظر داریم. همچنین پذیرش دانشجویان بین المللی از اکتبر 2021 از سر گرفته می گردد که امیدواریم به شکل حضوری پذیرای دانشجویان بین المللی باشیم، درغیر اینصورت دوره ها به صورت مجازی برگزار خواهند شد. قصد داریم در سال 1400 برنامه ها و تعاملات بین المللی را به شکل جدی تر دنبال کنیم و امیدواریم با بهبود شرایط همه گیری بیماری کووید 19، شرایط به حالت عادی بازگردد.

رییس دانشگاه علم و فرهنگ در خاتمه اعلام کرد: به نظر می رسد که این بیماری حداقل تا یکی- دو سال آینده همراه ما خواهد بود. امیدوارم مسائل را سهل نگرفته و به سادگی از کنار آنها عبور نکنیم؛ پروتکل های بهداشتی را در همه شرایط رعایت کنیم. بحث آموزش نیز باید به صورت جدی و مستمر توسط رسانه های مختلف از جمله خبرگزاری خبرنگاران و صداو سیما پیگیری گردد. درهر حال زندگی باید جریان داشته باشد؛ وظیفه داریم آموزش را با توجه به شرایط موجود ادامه دهیم و برای شرایط مختلف، سناریوهای متعددی (ترکیب آموزش حضوری و مجازی) طراحی شده است