ویتامین D؛ منابع، علائم و عوارض کمبود ویتامین D - مجله 90 جعبه

سرویس سلامت - ویتامین D در حضور نور خورشید ساخته می شود؛ به همین دلیل به ویتامین آفتاب مشهور شده است. اگر افراد به اندازه کافی یعنی چیزی در حدود 15 الی 20 دقیقه در روز در مقایل نور آفتاب باشند، طی واکنشی که کلسترول با نور UV خورشید در پوست انجام می دهد، می توانند این ویتامین را در بدن خود بسازند. در بسیاری از کشورهایی که آفتاب کمتر می بابد، ویتامین D به عنوان مکمل به غذاها افزوده می شود. ویتامین D تنها ویتامینی است که به آن هورمون می گویند؛ زیرا این ویتامین در بدن فراوری و سپس وارد خون می شود و در نهایت بر روی اندام هدف خود اثر می گذارد.

پیش سازهای این ویتامین در حیوانات ( D3) 7-Dehydrocholestrol و در گیاهان ( D2) Ergostrol می باشد.

عملکرد ویتامین D چیست؟

این ویتامین نقش های متابولیکی ضروری در تامین هومئوستاز کلسیم و فسفر و تمایز سلولی دارد.

محصولات حیوانی، روغن کبد ماهی (غنی ترین منبع)، کره، خامه، زرده تخم مرغ، جگر از منابع غنی این ویتامین می باشند. شیر مادر و شیر غنی نشده گاو از منابع فقیر این ویتامین هستند. در ایالات متحده آمریکا محصولاتی نظیر شیر، مارگارین، کره، شیر سویا، بعضی حبوبات و تمامی محصولات مکمل غذایی نوزادان با ویتامین D غنی می شوند.

کمبود این ویتامین در بدن باعث نرمی استخوان یا ریکتز در بچه ها و پوکی استخوان یا استئومالاسی در عظیمسالان می شود. مسمومیت ناشی از ویتامین D در بدن نیز شامل افزایش کلسیم و فسفر خون، سنگ های کلیه، کلسیفیه شدن بافت های نرم (کلیه، قلب، ریه و پرده صماخی) سردرد، تهوع، یبوست، افزایش حجم ادرار و افزایش تشنگی می شود.

ویتامین دی و کرونا؛ آیا ویتامین دی داروی کرونا است؟

فیزیولوژی ویتامین D3

نور خورشید به هنگام خوردن غذایی که در آن کلسترول دارد، با تابش بر روی پوست و طی واکنش هایی، سبب تبدیل کلسترول موجود در غذا به D3 می شود. پس از آن ویتامین D3 ساخته شده در پوست به کبد وارد می شود و در آنجا توسط آنزیم هایی به 25-OH-D3 تبدیل می شود. سپس 25-OH-D3 وارد کلیه شده و در نتیجه عملکرد آنزیم α1-hydroxylase به 1,25-(OH)2D3 تبدیل خواهد شد. 1,25-(OH)2D3 به وسیله جریان خون وارد ارگان هدف خود (استخوان یا روده) می شود. در استخوان باعث تجزیه بافت استخوانی و افزایش کلسیم خون، در دستگاه گوارش سبب افزایش جذب کلسیم و فسفر غذا می شود و در کلیه ها بازجذب کلسیم و فسفر ادرار را افزایش می دهد. آیا می دانید تفاوت d و d3 چیست؟

در تنظیم کلسیم و فسفر خون، غده پاروتید نیز نقش دارد. کمبود ویتامین D باعث کمبود کلسیم می شود که این کمبود کلسیم باعث بروز تشنج در مورد در بچه ها می شود.

منابع غنی از ویتامین D

موارد زیر از جمله منابعی هستند که سرشار از ویتامین ها و به طور خاص ویتامین D بوده و به راحتی در بازارهای مواد غذایی یافت می شوند.

1. ماهی ساردین و سالمون

ماهی سالمون و ساردین، یکی از بهترین منابع ویتامین دی هستند، به علاوه مقدار زیادی امگا 3 و کلسترول خوب نیز دارند. گفتنی است که ماهی هایی که از آب های آزاد صید شده اند، منبع غنی تری از ویتامین D نسبت به ماهی های پرورشی هستند.

2. میگو

یکی از محبوب ترین غذاهای دریایی است که برخلاف بیشتر موادغذایی که حاوی ویتامین D هستند، چربی چندانی ندارد. با این حال در مصرف آن نباید زیاده روی کرد.

3. روغن جگر ماهی

روغن جگر ماهی یکی از مهم ترین منابع ویتامین D محسوب می شود. این روغن به کپسول های ژله ای عرضه می شود. این روغن علاوه بر ویتامین D حاوی و امگا 3 نیز هست که مصرف آن فواید زیادی برای بدن انسان به همراه خواهد داشت.

4. قارچ

در میان مواد غذایی گیاهی، قارچ یکی از بهترین منابع ویتامین D محسوب می شود. گفتنی است که تنها قارچ هایی حاوی ویتامین D هستن که در معرض نور آفتاب رشد می نمایند. در غیر این صورت فاقد این ویتامین هستند.

5. غلات و بلغور جوی دوسر

اغلب غلات و بلغور جوی دوسری که در صبحانه های فوری استفاده می شوند، با ویتامین D غنی شده اند. مصرف این غلات غنی شده اگرچه مفید است، اما مقدار ویتامین موجود در آنها به اندازه موادی که به طور طبیعی از آن برخوردارند، نیست.

6. زرده تخم مرغ

تخم مرغ جایگزین بسیار مناسبی برای افرادی است که به غذاهای دریایی علاقه ندارند. ویتامین D یکی از مهم ترین ویتامین های موجود در زرده تخم مرغ است. گفتنی است که مصرف تخم مرغ به دلیل داشتن کلسترول بالا با محدودیت روبروست.

7. کنسرو ماهی تن

کنسرو ماهی تن اگرچه یک منبع خوب برای ویتامین دی محسوب می شوند، اما بهتر است آن را به میزان زیاد مصرف نکنید. زیرا برای تهیه این کنسروها از مواد نگهدارنده استفاده می شوند که چندان برای بدن مفید نیستند.

←منابع غنی از ویتامین D→

منابع مشترک ویتامین D و کلسیم

همانطور که می دانید برای سلامت استخوان ها بدن به ویتامین D و کلسیم احتیاج دارد، بنابراین بهتر است منابع غذایی را مصرف کنیم که حاوی هر دو ماده مغذی باشد.

1. پای مرغ

یکی از مقوی ترین سوپ ها برای استخوان و مفاصل، است. این سوپ حاوی مقادیر زیادی ویتامین های A ،D ،C، آهن و کلسیم است. گفتنی است که به دلیل مقدار بالای کالری و چربی در این غذا، مصرف مرتب آن باید با مشورت پزشک باشد.

2. شیر گاو و محصولات لبنی

شیر گاو منبع بسیار خوبی برای کلسیم، فسفر و پتاسیم است. بعضی از کارخانه های فراوری شیر، محصولات خود را با ویتامین D غنی می نمایند تا مصرف آن خاصیت بیشتری برای فرد به همراه داشته باشد.

3. شیر سویا

تقریبا در تمام محصولات حیوانی، ویتامین D یافت می شود به همین دلیل شیر سویای غنی شده، گزینه بسیاری خوبی برای افراد حساس به لاکتوز و گیاهخواران است.

4. پنیر چدار و گودا

پنیر چدار و گودا دو پنیر فرآوری شده هستند که از شیر گاو به دست می آید و ارزش غذایی بالایی دارد که مهم ترین آن داشتن کلسیم و ویتامین D به صورت همزمان است.

مقدار ویتامین D مورد احتیاج برای سنین مختلف

مقدار ویتامین D مورد احتیاج برای بدن کاملا به سن بستگی دارد. مقادیر آورده شده به صورت تقریبی و بر حسب میکروگرم است.

• نوزاد تازه متولدشده تا 12 ماهگی: 10

• بچه ها 1 تا 13 سال: 15

• نوجوانان 14 تا 18 سال: 15

• عظیمسالان 19 تا 70 سال: 15

• عظیمسالان 71 سال و بیشتر: 20

• زنان باردار و شیرده: 15

کمبود ویتامین D و بیماری راشیتیسم

علائم بیماری راشیتیسم در بدن: استخوان هایی که وزن بدن را تحمل می نمایند به تدریج غیرطبیعی می شوند، سبب درد استخوان ها، حساسیت عضلانی، بروز تشنج به علت میزان پایین کلسیم می شود. از علائم دیگر کمبود ویتامین D به Rachitic Rosary می توان اشاره نمود که محل اتصال دنده ها به استخوان جناغ مثل دانه تسبیح برجسته خواهد شد ( Rosary به معنای دانه تسبیح است.) این کمبود همچنین باعث بروز Pigeon Breast یا سینه برجسته خواهد شد. سینه برجسته به علت عدم رسوب کلسیم در استخوان در نتیجه کمبود ویتامین D و به دنبال آن عدم توقف رشد استخوان ها و عظیم شدن استخوان ها رخ خواهد داد. بروز Frontal Bossing Of Skull Bone نیز به دلیل عدم رسوب کلسیم در بافت استخوانی است.

راه های تشخیص کمبود ویتامین D

یکی از راه های تشخیص به وسیله اشعه ایکس است. با عکس برداری از مچ دست مشاهده می شود که به دلیل عدم رسوب کلسیم در بافت استخوانی، مچ دست پهن تر از حالت معمول خود می باشد. راه دیگر تشخیص کمبود این ویتامین در بدن ارزیابی میزان آنزیم Alkaline Phosphatase است.

ویتامین D و تغذیه نوزادان

شیر مادر تمامی احتیاجهای کودک به ویتامین ها را تامین می نماید به جز ویتامین D. نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می نمایند، حدودا یکی دوماه بعد از فراوری باید از مکمل ویتامین D (قطره ویتامین A-D یا مولتی ویتامین) استفاده نمایند یا به طور منظم در معرض نور خورشید قرار بگیرند. در صورتی که نوزاد فقط قنداق داشته باشد، هفته ای 30 ذقیقه و در صورتی که به طور کامل پوشیده باشد (البته بدون کلاه) هفته ای 2 ساعت بایستی در معرض نور خورشید قرار بگیرد. البته کمبود این ویتامین بیشتر در بچه های دیده می شود که در ماه مهر به جهان می آیند (چون به علت سردی هوا تا حدود 7 ماه نمی توان او را از خانه بیرون آورد.)

کمبود ویتامین D و استئومالاسی در عظیمسالان

در نتیجه کمبود ویتامین D در عظیمسالان، چگالی استخوانی به طور گسترده کم می شود و شکستگی های کاذب ایجاد می شود. علائم کلینیکی استئومالاسی (پوکی استخوان) شامل ضعف عضلانی و حساسیت استخوان ها (از جمله استخوان های مچ و ناحیه لگن) هستند. برای جلوگیری از بروز استئومالاسی بایستی میزان مناسبی از ترکیب ویتامین D، Ca و فسفر در رژیم غذایی فرد به کار گرفته شود. همچنین باید هفته ای 2 یا 3 بار و هر بار حدود 10 الی 15 دقیقه در معرض آفتاب قرار بگیریم.

مسمومیت ویتامین D چیست؟

سطح کلسیم و فسفر در اثر مسمومیت این ویتامین به شدت بالا می رود و بافت های نرم بدن از جمله کلیه ها، شش ها، قلب و پرده صماخی کلسیفیه می شوند. از نشانه های کلینیکی مسمومیت این ویتامین می توان به سردرد و تهوع اشاره نمود. مسمومیت در نوزادان سبب ناراحتی گوارشی، شنمایندگی استخوانی و عقب ماندگی از رشد خواهد شد.